İDRAK MƏKTƏBİ

Göygöl rayonu Üçtəpə kənd orta məktəbini

riyaziyyat və informatika müəllimi.

Quliyeva Nurlan

Konstruktiv təlim texnologiyasının tətbiqi ilə qurduğum bu dərs özundə interaktiv texnologiyanı əks etdirir və burada fərdi yaradıcılıq ictimailəşərək genişlənir və daha da dərin çalarlar yaradır.
Dərsin məqsədi:şagirdlərin “Tənlik qurmaqla məsələ həlli”-i haqqındakı biliklərini formalaşdırmaq və onları zənginləşdirərək yeni biliyə çevirmək, şagirdlərin komandalarda qarşılıqlı fəaliyyətlərini inkişaf etdirməkdir.
Konstruktiv təlimdə dərs iki hissədən ibarətdir. Dərsin birinci hissəsi axtarış elementi ilə başlayır. Bu hissədə qarşıya qoyduğum məqsəd: şagirdlərin tənlik və məsələ haqqında biliklərini ortalığa çıxartmaq və yeni mövzünün bilik sistemində yerini taparaq onu sistem çərçivəsində inkişaf etdilməsi üçün şərait yaratmaqdır. İkinci hissədə – təsəvvürlərin əks olunması mərhələsində keçilən mövzunun mənimsənilməsini və tətbiqinin düzgünlüyünü yoxlamaq üçün komandalara suallar, tapşırıqlar verilir. Komandaların öncülləri işlərini təqdim edirlər.
Öncədən dərsin dizaynını cəkərək hansı sualları və tapşırıqları verəcəyimi müəyyən etmişdim. Sinif 4 nəfərdən ibarət komandalara bölünəndən sonra komandaların gapalı və acıg müzakirə strukturunda işləyəcəyini bildirdim.
Dərsin birinci hissəsi axtarış elementi ilə başlayır. Dərsin bu hissəsində qarşıya qoyduğum məqsəd, şagirdlərini tənlik və məsələ haqqındakı biliklərini möhkəmləndirərək onları əlaqəli şəkildə inkişaf etdirmək idi.
İlk sualım belə oldu.
Sual: – Tənliyi necə başa düşürsünüz?
Cavablar: – 1)Tənlik ədədlərindən biri naməlum olan bərabərlikdir.
37 = 7 + x
2) Tənlik təndir. 30 + x = 55 burada 30 + 25 = 55
3) Tənlikdə bərabərliyin sağı və solu bərabərdir.
4) Tənlikdə məhcul ədəd axtarılır.
Tənliyin kökünü araşdırmaq üçün tənlikdə dəyişənin yerinə ədədlər yazırıq.
Sual: x + 3 = 8 ( 8-ə bərabər olan ədədləri yazın)
Cavablar: 4 + 4 = 8, 7 + 1 = 8, 6 + 2 = 8, 5 + 3 = 8
3-ün üzərinə yalnız 5 əlavə etməklə 8 almaq olur. Tənliyin kökü 8 – dir.
Şagirdlər cavabları ümumiləşdirərək belə nəticəyə gəlirlər:
1) Dəyişəni olan bərabərliyə tənlik deyilir.
2) Dəyişənin tənliyi doğru bərabərliyə çevirən qiymətinə tənliyin kökü deyilir.
Tapşırıq: x – 23 = 59, 5 + x = 20 , 15 + 23 = 17 + x tənliklərindən məsələ tərtib edin.
Cavablar:
1) 23 kitab satıldıqdan sonra 59 kitab qaldı. Necə kitab var idi?
2) Aysel atasından 5 manat pul aldıqdan sonra 20 manat pulu oldu. Onun əvvəlcə neçə manat pulu vardı?
3) Ağ (15) və qara (23) kürələrin sayı, qırmızı (17) və sarı kürələrin sayına bərabərdi. Neçə sarı kürə var?
Tənliklə məsələ arasında əlaqə yaratdıqdan sonra məsələnin hər bir sözünü nəzərə almaqla xəritə tərtib edir və məsələnin həllini xeyli asanlaşdırıram. Tənlik qurmaqla məsələ həllinə orta məktəb kursunda geniş yer verilir. Dərsliklərdə riyaziyyatın bütün sahələri əhatə olunur. Fizika, kimya və sairə tipli məsələlərə də rast gəlinir. Çalışma həllinə ədədin hissəsinin tapılmasına aid məsələdən başlayıram.
Müəllimin şərhi: Ədədin hissəsini tapmaq üçün ədədi hissə göstərən kəsrə vurmaq lazımdır.
Məsələ: İki bağlamada 156 dəftər var və birinci bağlamadakı dəftərlərin sayı ikinci bağlamadakının 6/7 hissəsinə bərabərdir. Hər bağlamada neçə dəftər var?
Həlli:
I bağlama II bağlama
x*6/7 x

x* 6/7 + x = 156
x = 156 : 13/7
II b. x = 84
I b. x * 6/7 = 84 * 6/7 = 72
Əsas məqsədim dərs müddətidə fizika tipli məsələləri araşdırmaqdır.
Sual: Sürət dedikdə nə başa düşürsünüz?
Cavablar:
1) Sürət hərəkətdir.
2) Cismin nə qədər tez və ya gec irəliləməsini göstərir.
3) Zaman çoxaldıqca sürət azalır.
4) Qət edilən yol sürətdən asılıdır.
Müəllimin şərhi: Sürət cismin yerdəyişməsinin bu yerdəyişməyə sərf olunan zamana nisbətinə bərabər olan kəmiyyətdir.
υ = s/t, vahidi km/saat – dır.
s = υ*t, vahidi km – dir.
t = υ*t, vahidi saat – dır.
Məsələ: İki məntəqə arasındakı məsafəni velosipedçi 18 km/saat sürətlə getdi və 15 km/saat sürətlə geri qayıtdı. O geri qayıdanda getdiyindən 20 dəqiqə çox vaxt sərf etdi. Məntəqələr arasındakı məsafəni tapın.
Həlli: Məsələnin xəritəsini tərtib edirik. Məntəqələri A və B ilə işarə edirik.
A B
υ=18k/s υ= 15k/s =
t = x saat t = x + 20 dəq = x+ 1/3 saat
Gedilən və qayıdılan yol bərabər olduğundanyaza biləril.
18 * x = 15 * (x + 1/3)
18 * x – 15 * x = 5
3 * x = 5
x = 5/3
s = υ * t = 18 km/saat * 5/3 saat = 30 km
Məsələ: Teploxod iki körpü arasındakı məsafəni çayın axını ilə 4 saata, çayın axınına qarşı 5 saata getmişdir. Çayın axma sürəti 2 km/saat olarsa, bu korpülər arasndakı məsafəni tapın.
Müəllimin şərhi: Teploxod axın ilə hərəkət etdikdə axma sürəti teploxodun sürətinə əlavə olunur, teploxod çayın axınına qarşı hərəkət etdikdə sürəti azalır. Axın sürəti teploxodun sürətindən çıxılır.
Həlli:
IIkörpü axına qarşı Ikörpü axınla t = 4 saat t = 5 saat
υ = x + 2 υ = x – 2
s = υ * t,
4 * (x + 2) = 5 * (x-2)
4x + 8 = 5x – 10
x = 18
s = υ * t = 4 * (x + 2) = 4 * (18 + 2) = 80 km
Məsələlərin həlli siniflə birlikdə araşdirilir. Şagirdlər yeni bilikləri hazır şəkildə deyil, təfəkkürü inkişaf etdirməklə əldə edirlər. Belə məsələlərin həlli zamanı sözlərlə yazılan planı məsələnin şərtinə uyğun tərtib edilmiş xəritə əvəz edir. Riyazi model daha anlaşıqlı, vaxt baxımından qənaətli olur.
Dərsin ikinci hissəsində şagirdlər komandaların işçi vərəqlərində tərtib olunmuş misalları həll edib onu təqdimatını edirlər.

Komandalarin işci vərəqlərindən birinin nümünəsi:
Komanda 1.
1) Bir neçə tənlik yazın.
2) Məsələ tərtib edin.
3) 5/6 hissəsi 30 olan ədədi tapın.
4) Vektorial kəmiyyətlər hansılardı.
5) Ramil 145 km yolun bir hissəsini 15 km/saat sürətlə velosipedlə, qalan yolu isə 50 km/saat sürətlə avtobusla gedərək, bütün yola 5 saat vaxt sərf etdi. O avtobusla neçə saat yol getdi?
Şagirdlər işçi vərəqlərində olan tapşırıqları yerinə yetirdikdən sonra hər komandadan bir seçilmiş şagird işi təqdim edir. Təqdimat komandaların üzvləri və müəllim tərəfindən qiymətləndirilir, səhvlər araşdırılaraq mənbəyi bilinərək düzəldilir.
Konstruktiv təlim texnologiyasının tətbiqi ilə qurulan dərsdə şagirdlər tənlik və məsələ haqqında olan biliklərini dərinləşdirdilər. Fizika tipli məsələlərin həllnə yaradıcı yanaşmaqla yeni bilikləb əldə etdilər.
İki fənn arasında uğurlu keçiddən bəhrələnərək dərsdə interaktiv pedaqoji texnoloğiyaları tətbiq etməklə tədris proqramındakı materialı mənimsətməyə çalışdım. Fikrimcə məqsədimə nail oldum.

Nurlan Quliyeva

• Tweet
• Pin It

8 комментариев to “Tənlik qurmaqla məsələ həlli.”