Fatma xanım Bunyatova.

Bu günlərdə saytda maraqlı bir statistik məlumata rast gəldim. 2007 ci ildə çap etdirdiyim “Konstruktiv təlim: mahiyyət, prinsip və dərsdən nümünələr” kitabından saytda bir biologiya  dərsi paylaşmışdım. Statiskaya görə  Bakı ş. 225 li məktəbdə dərs hissə müdiri  kimi çalışan H. Nəsibovanın «Hilalə Nəsibovanın konstruktiv təlimlə keçdiyi biologiya dərsləri. Müəllim şərhi» yazısına  20213 dəfə baxılıbdır. Bu maraqı nəzərə alaraq həmin kitabdan «İdrak məktəbinin» biologiya müəllimi Aişə Namazovanın «Xəzər uşaqların gözü ilə» mövzusunda layihə dərsini sizə təqdim edirəm

Aişə Namazova: İdrak məktəbinin biologiya müəllimi «Xəzər uşaqların gözü ilə» mövzusunda layihə dərsi.
Layihə (proyekt) üsullu dərs ənənəvi təhsil sisteminə  alternativ bir  dərs üsuludur. Proyekti  həyata keçirərkən  aşagıdakıları nəzərə almaq lazımdır:
1.Şagirdlərin axtarıcı fəaliyyətə qoşulmasını təmin etmək.

2.Lazımi mənbələrdən müstəqil məlumat toplamaq.
3.Qazanılmış bilikləri öz bilikləri ilə və real vəziyyətlə müqayisə edib, şagirdlərin mənimsədikləri  bilikləri analiz və sintez edərək təqdim etmək.
Bu üsulda dərs keçmək üçün mən uşaqların qarşısında qoyduğum problemin mövzusunu  «Xəzər uşaqların gözü ilə». Bu üsulla dərs keçməyi nəzərdə tutanda, mən “Xəzər uşaqların gözü ilə” mövzusuna aid şagirdlərin qarşısına belə bir problem qoydum: Əgər «Xəzərin suyu artarsa Bakının aqibəti necə olar?» sualını  elan etdim. Məqsədim qoyulan problemi şagirdlərlə  proyekt fəaliyyətində  həll etmək idi. Bu fəaliyyət özündə axtarış, yaradıcılıq, tədqiqat , təcrübəyə istiqamətləndiriciolmuşdur.  Təbii ki,  hər bir şagird bu fəaliyyətdə olarkən vərdiş və bacarıqlarayiyələnmiş olar. Proyekt monoproyekt olduğu üçün  məktəbin bir neçə  sinfinin  şagirdlərinin  iştiraki nəzərdə tutulmuşdur.  Bu cür qarşılıqlı əlaqə  onlarda bir çox sosial bacarıq və vərdişlər, yəni birlikdə iş, informasiya mubadiləsi, istiqamətləndirici iş və s. yaradır. Bu proyektə 3 saat  vaxt nəzərdə tutmuşdum. Proyektin gedişini layihələşdirərkən konstruktiv təlimin bir neçə elementlərindən istifadə etməyi nəzərdə tutmuşdum:

I element. Axtarış elementi: Proyekti əhatə edən biliklərin axtarışı, tapılması vətəhlilini özündə cəmləşdirir. 

II element.  Toplanan biliklərin təhlili.

III element. Toplanan biliklərin başqa sahələrə aid olan biliklərlə və reallıqla əlaqəsi;  bu  əlaqələrdən irəli gələn fərqlərin təhlili.

IY element.  Proyektin təqdimatı.
Proyektin  mövzusunu şagirdlərə elan  edəndən sonra onlar müxtəlif mənbələrdənməlumat toplamağa  başladılar.  Ədəbiyyatdan, internetdən ekologiya nazirliyinin, neft şirkətinin  saytlarından əldə etdikləri bilikləri topladıqdan sonra münasib olan məlumatları seçib, «Bilik bankı»  yaratdıq.  Bu «Bilik bankın»  ətrafında uşaqlar öz çıxışlarını qurdular. Uşaqların axtarıb topladıqları  bilik real həyatı əks etdirən biliklərdir. 

Bu bir növ reallığı sinfə gətirmək, bu reallığın, yəni Xəzərin əslində  necə olmağını və həqiqətən necəliyini müqayisə etmək idi. Bu strukturda qurulan fəaliyyət  şagirdlərdə axtarış vərdişlərinin, informasiya  çoxluğundan lazım olanı  seçib toplamaq  vərdişini yaranmasına şərait yaradırdı.

Dərsin məqsədi:  Uşaqların öyrəndiklərinin əsasında Xəzərdə ekoloji fəlakətləriyaradan səbəblər və bu səbələrin aradan qaldırılması yollarının tapılması haqqında ətraflı muzakirələr aparmaqdır. Proyekt  məktəbin akt zalında keçirildi. Zalın divarları mövzuya aid olan  vəsaitlərlə:  uşaqların çəkdikləri eskizləri illüstrasiyalarla şəkillərlə neft buruqlarının dənizin ortasında əks olunmuş maketlə, Xəzərin bitki və heyvanat aləmini əks etdirən şəkillərlə bəzədilmişdi.  Layihələşdirdiyim dərsdə toplanan bilikləri iştirakçıların ixtiyarına verilmək üçün müəyyən etaplara bölərək, divarın görünən yerindən asıldı:

I. Xəzərin yaranma tarixi .

II. Xəzərin keçmişi və bu günü.

III. Xəzəryanı dövlətlər və rayonlar.

IY. Xəzəryanı rayonların məşğuliyyəti.

Y. Xəzərə tökülən çaylar.

YI. Xəzərin təbii sərvətləri.

YII. Xəzərin heyvanat aləmi və bitki örtüyü.

YIII. Xəzərin ekologiyası.

Təqdimat mərasimində məktəbin direktoru, müəllim kollektivinin bir qismi,  3,4,5-ci  sinif şagirdləri və valideyinlər iştirak edirdilər.  Uşaqların proyekt haqqında ilk təəssürat alındı. Çıxışlardan bir neçəsi:

Musa: Xəzərin uzunluğu 1200 km, eni 320 km-dir. Dünyanın ən böyük gölüdürÖlçüsünə, proseslərin xarakterinə, inkişaf tarixinə görə dəniz hesab olunur.  Keçmişdə Xəzərin 100-ə qədər adı olub (Bakı, Kaspi, Qürqan və Kaspi adları indi də yaşayır).  Əvvəllər Xəzər dənizi Qız qalası da daxil olmaqla çox geniş sahəni əhatə edirdi.

Əli:  Xəzər dənizi mühüm xalq təsərrüfatı əhəmiyyətinə malikdir. Bu dəniz qədimdən qiymətli balıqların, xüsusilə nərələrin ovlanma məkanı kimi tanınmışdı.  Balıq ehtiyatını  artırmaq üçün balıq yetişdirmə müəssisələrində balıq körpələri yetişdirilir və dənizə buraxılır.

Murad:  Xəzər təbii neft və qaz mənbəyidir. Onun dibi çox zəngindir.. Dənizdən çıxarılan neftimiz və qazımız dünyanın bir çox yerlərinə ixrac olunur və büdcəmizi onun gəlirləri ilə zənginləşdiririk.
Səfər:  Xəzər dənizi böyük nəqliyyat əhəmiyyətinə malikdir. Daxili  su yolları sistemi Xəzər dənizini Azov, Qara, Ağ, Baltik dənizləri ilə birləşdirir. Ən çox neft, meşə materialı, taxıl, pambıq və s. daşınır. Əsas limanları: Bakı, Həştərxan, Mahaçqala, Krasnovodsk, Aktau, Ənzəli arasında dəniz yolları işləyir. Sualtı boru kəməri nəqli də var. Sonra uşaqlara əlavə suallar verildi:

I sual: -Nə üçün Xəzərə  göl deyilir?
Cavab: Hamlet – Xəzər qapalı su hövzəsi olduğu üçün  ona göl deyilir. Xəzər necə yaranıb?

Toğrul: – Çoxlu çayların suyu  ora tökülüb, su çoxalıb və göl əmələ gəlib,

həm də zəlzələ nəticəsində suyun qarşısı kəsilib.

Sual: -Xəzərin indiki vəziyyəti sizi qane edirmi? Sual ətrafında  müxtəlif fikirləryarandı.

Əli: — Xəzərin  sahilləri keçmişdə ümumi idi.  Sahillərdə çoxlu qumlar var idi.  Adamlar çimir və istirahət edirdilər.  İndi isə dənizin sahilləri bölünüb, ayrı-ayrı adamların əlindədir.

Musa: — Xəzərin vəziyyəti məni keçmişdə qane etmirdi,  çünki Xəzərə çoxlu nefttullantıları axır, evlərin, fabrik  və zavodların çirkab maddələri dənizə tökülürdü, dəniz çirklənirdi.  Bu da dənizdə yaşayan balıq və digər canlıları məhv edirdi. İndi isə sahillərdə təmizlik, abadlıq işləri görülür. Bu məni qane edir.

Zaur: — Xəzər dənizinin bu günü məni qane etmir. Çünki bəzi adamlar dənizinsahillərini zibilləyirlər.  Dənizin suyuna çirkli maddələrqarışır və çimmək olmur. Uşaqlar daha bir  sıra suallara:

a) Xəzər keçmişdə necə olub?

b) Xəzəryanı rayonların əhalisi nə ilə məsğul olur?

c) Xəzərin hansı dövlətlərlə əlaqəsi var?

d) Xəzərin suyu nə üçün şordur və necə olur ki, bu şor suda bəzi dəniz heyvanları və bitkilər yaşaya bilir? və s. suallardan sonra  uşaqlara əsas suala  yönəldilir:

— Əgər Xəzərin suyu artarsa, Bakının aqibəti necə olar?

Bu suala da müxtəlif cavablar verildi.   

 Zaur: — Əvvəllər Xəzərin suyu Qız qalasanı dövrəyə almışdır, Kür çayının yanında bəndlər olmasa Dəli Kürün dəliliyi başlayar, Kürün ətrafındakı rayonları su basar. Xəzərin suyu da çoxalar, Bakının küçələri və adamlar suyun altında qalarlar, Bəxti gətirənlər Qız qalasının başına qalxıb sağ qalarlar. Bəxti gətirməyənlər suda boğulub məhv olarlar.

Hamlet: — Xəzərə ən çox yay aylarında su axıdılır. Çünki bu aylarda qışda dağlara yağan qarlar əriyir, dənizə tökülən çayların suyu çoxalır, dəniz yatağından çıxır. Dəniz daşsa Bakıda dənizə yaxın yerlərdə həyat məhv olar.

Aslan: — Dənizin suyu çoxalsa adamlarla birlikdə maşınlar da suyun altında qalar.
Səfər: — Əgər Xəzərin suyu həddindən çox artarsa, nəinki Bakı, həm də Xəzəryanı rayonlar və Xəzəryanı dövlətlər də ziyan çəkərlər.

Musa: — Mən düşünürəm ki, Xəzər dənizinin suyu çoxalarsa dəniz yatağından çıxar, Qız qalası və şəhərin xeyli hissəsi, o cümlədən dənizə yaxın olan qurudakı neft buruqları da suyun altında qalar. Qurudakı neft kəmərlərinə böyük zərər dəyər, neft azalar.

İqtisadiyyatımıza ziyan dəyər. Neft azalarsa qiymətlər artar. Bu da əhalinin dolanmasına mənfi təsir edər.

Ülkər: — Xəzərin suyunun yatağından çıxması dənizkənarı parkımızı məhv edər.
Bakının dənizə yaxın olan kəndləri su altında qalar. Adamlar çox əziyyət çəkərlər. Sonra şagirdlər Xəzərin suyunun çoxalmasının  qarşısını alınması usulları haqqında da öz fikirlərini söylədilər.  Onlar eyni zamanda bildirdilər ki Xəzər bizim təbii sərvətimizdir. Biz onu ekoloji  cəhətdən də qorumalıyıq ki, dənizdə olan canlılar məhv olmasın. Dənizin suyu, qumu insanlar üçün müalicə əhəmiyyətlidir. Əgər biz Xəzərin qeydinə qalsaq, qorusaq, o da öz təbii nemətlərini bizdən və gələcək nəsillərdən əsirgəməz.
Bütün çıxışlardan, əlavə suallara verilən cavablardan məlum oldu ki, mövzu haqqında  uşaqlar kifayət qədər məlumatlıdırlar.  Onların hər biri qoyulmuş problemi özünəməxsus tərzdə anlamış və əsaslandırmışdır.  Bu cür dərs metodu  uşaqları daha dərindən düşünməyə, çoxlu  əlavə məlumatlar axtarmağa , öz öyrəndiklərini sərbəst şəkildə izah etməyə alışdırır. Ənənəvi təlim metodundan fərqli olaraq proyekt üsulu ilə keçilən dərslərdə şagirdlərin bilik dairəsi genişlənir, dünyagörüşləri, həyata baxışları dəyişir. Uşaqlar  qoyulmuş problemi öyrənməklə kifayətlənmədilər, onlar eyni zamanda mövzunu iqtisadiyyatla, əhalinin məşğuliyyəti ilə, ekoloqiya ilə  əlaqəsi , eyni zamanda problemin aradan qaldırılması, onun qarşısının alınması üsulları haqqında da öz fikirlərini çatdırdılar. Bu üsulla apardığım dərsdə mən şagirdlərdə ənənəvi  üsulla apardığım  dərslərdə görmədiyim cəhətləri, yəni müstəqil fikir yürütmək və onu əsaslandırmaq, fikirləri bir- biri ilə uzlaşdırmaq, səbirli olmaq , bir-birinə kömək göstərmək, ortalığa yoldaşları tərəfindən atılan ideyanı  inkişaf etdirmək kimi bacarıqları gördüm. Ümumiyyətlə, proyekt dərsi şagirdlərə informasiya axınında  özü üçün lazımi bilik toplamaq və  vərdişlər  yaratmaq üçün yeni bir pedaqoji  prosesdir.

Baxış: 93

Yaradıcı müəllim Fatma xanım Bünyatovanın bu kitabına  konstruktiv təlimlə bağlı  fikirlərini  əks etdirən məqalələr daxildir. Birinci fəsildə  müəllif interaktiv  texnologiyanı ənənəvi pedaqogikanın alternativi kimi dəyərləndirir, interaktiv texnologiyanın istiqamətlərini və yeni texnologiyalara  verilən tələbləri  şərh etmişdir.  İkinci fəsildə konstruktiv təlimin  fəlsəfəsi,  mahiyyəti  və məqsədi  açıqlanmış, elmi əsasları  və prinsipləri təhlil olunmuşdur.  Bu təlimlə işləyən  müəllimin  və şagirdlərin rolu  üçüncü fəsildə  aydınlaşdırılır.  Konstruktiv təlimin prinsipləri  və belə təlimlə işləyən  müəllimlərin  dərslərinin layihələşdirilməsi, keçirilməsi və nəzarət məsələləri sonrakı https://www.researchgate.net/publication/380397063_Fatma_xanim_Bunyatova_Konstruktiv_tlim#fullTextFileContent fəsillərdə təcrübə faktları əsasında təsvir, şərh və təhlil olunmuşdur.  

Read the rest of this entry »Baxış: 361

                   Fatma xanım Bunyatova

Bu məqalədə təbii Azərbaycan dilinin morfoloji cəhətdən universal taqlarla təbii və süni emalından bəhs olunur. Məqalə dörd hissədən: giriş, əsas hissə, müqayisə və nəticədən ibarətdir. Giriş hissəsində NLP inkişafının vacibliyindən, ingilis, rus və Azərbaycan dillərinin milli  korpuslarının yaradılmasında istifadə edilən taqlara nəzər salınlr. Bu  taqlara alternativ olaraq Bunyatovanın yeni «x1-xn və y1-yn» «x0,1-xn və y0,1-y0,n» universal taqlarının hansı zərurətdən necə və nə cür yaradılması və harada tətbiq edilməsi haqqında qısa məlumat verilmişdi. Əsas hissə 3 bölümdən ibarətdir.1. Azərbaycan dilini morfoloji səviyyədə universal x və y taqlarla taqlanmasının metodologiyası. Bu bölümdə Azərbaycan dilinin qaydalarının təsnifatı və onlara   taq (kod, işarə) verilməsində Bunyatovanın universal taqlarından necə istifadə edİməsi göstərilir. Universal taqlar rəqəmlərlə indeksləndirilmiş iki riyazi işarələrindən – x və y-dən ibarətdi. 2. İsveç gsixoloqu J, Piajenin idrak nəzəriyyəsinin anlamlarına əsaslanaraq Azərbaycan dilinin tamlıq modeli (ADTM) -təbii dil modeli qurulmuşdu. Bu modeldə  x1-x11-lə dilin invariantı (sözün lüğət forması, kökü) , y1-y8 –lədilin dəyişəni (şəkilçiləri)-kateqoriyası göstərilmişdi.

3-cü hissədə ADTvəQSM-nin qaydalarının  taq edilməsinin  nəticələri Azərbaycan ingilis və  rus dillərinin morfoloji emalında istifadə edilən taqlarla müqayisə edilir. Dördüncü   hissə universal taqlardan harada istifadə edilməsindən və onun əsasında yeni kompüter texnologiyalarının   yaradılması barəsində bəhs edilir..

Azərbaycan dilinin tamlıq modelinə əsasan Lütfü –Zadənin qeyri səlis məntiqinin alətləri ilə Azərbaycan dilinin tamlıq və qeyri səlis modeli (süni dil modeli)  (ADTvəQSM) yaradılmışdı. Bu modeldə x0,1-x1,1-lə dilin invariantı (sözün lüğət forması, kökü), y0,1-y0,8 –lədilin dəyişəni (şəkilçiləri)-kateqoriyası göstərilmişdi.3 Hissədə natural və süni Azərbaycan dilinin morfoloji qaydalarının dilin təbii və süni  modelində taq edilməsi, 11 nitq hissələrinin emalının nümunələri  və dil trafaretlərinin nəyə xidmət etdiyi göstərilmişdi.

Açar sözlər: NLP, universal taqlar, dil korpusları, təbii və süni dil, modelləşdirmə, qaydalı trafaretlər

Məqalənin tam versiyasını bu lingdən oxuya bilərsiniz https://aem.az/index.php?newsid=3795

Baxış: 384

Baxış: 952

Bu məqalədə təbii Azərbaycan dilinin morfoloji cəhətdən universal taqlarla təbii və süni emalından bəhs edilir. Məqalə dörd hissədən: giriş, əsas hissə, müqayisə və nəticədən ibarətdir. Giriş hissəsində NLP inkişafının vacibliyindən, ingilis, rus və Azərbaycan dillərinin milli  korpuslarının yaradılmasında istifadə edilən taqlara nəzər salınlr. Bu  taqlara alternativ olaraq Bunyatovanın yeni «x1-xn və y1-yn»    «x0,1-xn və y0,1-y0,n» universal taqlarının hansı zərurətdən necə və nə cür yaradılması və harada tətbiq edilməsi haqqında qısa məlumat verilmişdi. Əsas hissə 3 bölümdən ibarətdir.1. Azərbaycan dilini morfoloji səviyyədə universal x və y taqlarla taqlanmasının metodologiyası. Bu bölümdə Azərbaycan dilinin qaydalarının təsnifatı və onlara  taq (kod, işarə) verilməsində Bunyatovanın universal taqlarından necə istifadə edİməsi göstərilir. Universal taqlar rəqəmlərlə indeksləndirilmiş iki riyazi işarələrindən – x və y-dən ibarətdi. İsveç gsixoloqu J, Piajenin idrak nəzəriyyəsinin anlamlarına əsaslanaraq Azərbaycan dilinin tamlıq modeli (ADTM) -təbii dil modeli qurulmuşdu. Bu modeldə  x1-x11-lə dilin invariantı (sözün lüğət forması, kökü) , y1-y8 –lədilin dəyişəni (şəkilçiləri)-kateqoriyası göstərilmişdi.

Azərbaycan dilinin tamlıq modelinə əsasan Lütfü –Zadənin qeyri səlis məntiqinin alətləri ilə Azərbaycan dilinin tamlıq və qeyri səlis modeli (süni dil modeli)  (ADTvəQSM) yaradılmışdı. Bu modeldə  x0,1-x1,1-lə dilin invariantı (sözün lüğət forması, kökü) , y0,1-y0,8 –lədilin dəyişəni (şəkilçiləri)-kateqoriyası göstərilmişdi.  Natural və süni Azərbaycan dilinin morfoloji qaydalarının dilin təbii və süni  modelində taq edilməsi, 11 nitq hissələrinin emalının nümunələri  və dil trafaretlərinin nəyə xidmət etdiyi göstərilmişdi.3-cü hissədə ADTvəQSM-nin qaydalarının  taq edilməsinin  nəticələri ingilis və  rus dillərinin morfoloji emalında istifadə edilən taqlarla müqayisə edilir. Dördüncü  hissə universal taqlardan harada istifadə edilməsindən və onun əsasında yeni kompüter texnologiyalarının  yaradılması barəsində bəhs edilir..

təbii və süni dil;  5.modelləşdirmə; 6. qaydalı trafaretlər.

Baxış: 386

Fatma xanım Bunyatova.

«Öyrətmədən öyrənməyə keçid» kitabı Bakı şəhəri T. Həsənov adına 23 nömrəli tam orta məktəbində keçirilmiş “Öyrətmədən öyrənməyə keçid” layihəsi çərçivəsində görülən işləri özündə ehtiva edir.

Kitabda kurikulumun inkişafı istiqamətində konstruktiv təlimlə şagirdlərdə öyrənmə üsüllarını və sosial bacarıqlarını   formalaşdırmaq üçün ibtidai sinif müəllimlərinin bu texnologiya əsasında  yeni  təlim fəaliyyətinə , metod və üsullara yiyələnməsi yolları əks edilmiş, şagird təfəkkürünün inkişafının ölçü və qiymətləndirmə  mexanizmlərindən istifadəetmə bacarıqlarının yiyələnmə yolları göstərilmişdir.

Bu istiqamətdə onlara  koqnitivizm (dərketmə) və konstruktivizm (öyrənmə)  nəzəriyyələrinin prinsipləri əsasında:

• təlim prosesi qurulmuş;
•  treninq, açıq, öyrədici və nümunəvi dərslər  keçirilmiş və mentorluq edilmişdi;

Kitabda Azərbaycan dili və riyaziyyat fənn proqramları tamlıq (Piaje) və qeyri səlis (Lütfi-Zadə) məntiqləri əsasında  yeni model  quruluşunda verilmişdi və müəllimlərin nümünə dərslərində bu quruluş öz əksini göstərmişdi.

Yeni model proqramla təlim alan şagirdlərin akademik, intellektual, sosial bilik və  bacarıqların inkişafını  ölçülməsi üçün meyarlar yaradılmışdı.

J.Piajenin “Klinik metodu”, C.Blumun “İdrak taksonomiyası”nı  və  H.Hardnerin  “Çoxsahəli zəka” nəzəriyyəsini əsas  götürərək, proqramlara uyğun yeni  tapşırıqlar  batareyası  yaradılmışdı.

https://www.researchgate.net/publication/364380842_Azrbaycan_Respublikasi_Thsil_Nazirliyi_T_Hsnov_adina_23_No-li_tam_orta_eksperimental_mktbi_Idrak_mktbi_Fatma_xanim_Bunyatova_Oyrtmdn_oyrnmy_kecid Kitab Resarech Gate portalında predprint halında yerləşdirilmişdi.

Baxış: 1305

            SMART Təhsilin və SMART Rəqamsal proqramlarının

                                           anlamı nədir?

1. Dünyanın istənilən nöqtəsindən bilik kontentinə girib keyfiyyətli bilik almaq – SMART təhsildir.
2. SMART təhsil təlim prosesini, metod və texnologiyaların modernləşdirmə prosesinin konsepsiyasıdır.
3. SMART təhsil proqramları ənənəvi təlim proqramlarının rəqamsal restruksasiyası.
4. SMART Azərbaycan dili rəqəmsal proqramları təbii və süni idrak mexanizmləri ilə qurulan –“Tamlıq və qeyri səlis Azərbaycan dili”  TQSAD proqram  modelı əsasında qurulmuşdur.
5. SMART təhsilin –SMART rəqəmsal proqramları- proqramın istənilən nöqtəsindən istənilən biliyi  interqrativ olaraq tam bir şəkildə  əldə edilərək öyrənilməsi  deməkdir
6. “SMART Azərbaycan dili” rəqəmsal proqramlarının məqsədi şagirdlərin öyrənmə mühitində öz təfəkkür  bacarıqlarını inkişaf etdirərək biliklərini yaradıb qurmasıdır.

Baxış: 1600

Fatma xanım Bunyatova

Məktəblərin pandemiya ilə əlaqədar bağlanması və vəziyyətdən çıxış yolu kimi  internet araclarından istifadə edərək şagirdlərə uzaqdan təlim vermək təhsilin inkişafını yeni bir müstəviyə internet və  onun aracları üzərinə keçirmişdi.

Aydındır ki yaxın perspektivdə gibrid formatlı üz-üzə və on-layın, of-layın – on-layın təlimləri  təhsilin aparıcı forması kimi qalacaqdır. Lakin bu təhsil formatlarında tətbiq edilən ənənəvi təlim yanaşmaları   tam şəkildə işləmədiyini və dəyişilməyə labud olmasını teledərslərdə görmüş olduq. Bu yaranmış uyğunsuzluğu aradan götürmək üçün əsas diqqət ancaq çox saylı internet qurğularından istifadə edilməsində görüldüyü üçün bütün diqqət müəllimlərin bu araclarla işləmək bacarığına yiyələnməsinə yönəlibdir.  Lakin yaranmış situasiyaya bir az dərindən baxanda müəllimin ənənəvi bacarığı distant təlimdə yer almadığını görmək olur və perspektivdə müəllimlərin öz təlim bacarıqlarının dəyişdirməsi labuddur. Müəllim öz təlim bacarıqlarını dəyişəndə bu dəyişmə də öz tərəfindən distant təlimin gedişatını dəyişdirir.

Perspektivdə distant təlimdə nə dəyişilməlidir, müəllımlər hansı yeni bacarıqlara yiyələnməlidirlər?

Gözlənilən dəyişiklik 4 istiqamətdə olacaqdır:

1.Təlim məqsədi dəyişəcəkdir.                                           

  Öyrətmə məqsədi daşıyan fəal təlim uzaqdan aparılan təlimdə özünü doğrultmur. Bütün dünyanın biliklərini şagirdlərə vermək olmaz. Amma onları bu biliklərin öyrənmə yollarına,  bu bilikləri həyatı biliklərə  çevirərək yaşam tərzində tətbiq etmə bacarığına   yiyələndirmək  olar.   Məhz buna görə də ənənəvi öyrətmə texnologiyası  distant  təlimdə öyrənmə texnologiyası ilə sintez edilməlidir.  Müəllim öyrətmə ilə öyrənmənin  arasındakı balansı 40-60% arasında etməlidır. Müəllimin məqsədi şagirdlərdə  verilənlərin  mənimsəmə bacarıqlarınin formalaşması ilə yanaşı onlarda verilmişlərdən  öz biliklərini qurma bacarıqılarının   yaradılması olacaqdır.

Distant təlimin məqsədi öyrətmə-öyrənmə olacaqdır.

2. Fənn biliklərinin kontenti və onların quruluşu yeniləşəcəkdir.

Fənn biliklərinin kontentindən nə yeniləşəcəkdir?

• Fənn biliklərinin məzmununda seçim edilməli  və ikinci , üçüncü dərəcəli biliklər kontentdən çıxarılmalıdır.

 Vacib şərt: 100 bilik  daşıyıcısı olmaqdansa,   yüz bilik yaratma əməllərin sahibi olasan..

• Təbii və  süni idrakın hərəkət mexanizmlərindən istifadə edərək  fənn bilikləri çözülüb invariant və dəyişən biliklərə ayrılacaq  və nömrələnəcəkdi. Ayrılmış və nömrələnmiş  biliklər tamlıq sxemində, tam bir şəkildə koordinat şəbəkəsində qurulacaqdır. Şəbəkənin bilik  yuvaları  hər tədris ili yeni biliklərlə genişlənəcəkdir. Məsələn: Azərbaycan dili fənn biliklərinin tamlıq sxemi fonetika, leksika, morfologiya və sintaksisə aid olan biliklərdən ibarətdir. Hər tədris ilində 1-1X siniflərə kimi sxemdə ki bilik yuvalarına yeni biliklər yerləşdirilir.  Bu daxili genişlənmədə biliklər idrakın inkişaf səviyyələrinə uyğun olaraq tək bir bilik vahidi kimi yox bir-biri ilə əlaqəli tətbiq, təhlil edilib öyrənilir və operasional əməllərdən keçirilərək keyfiyyətcə yeni bir biliyə çevrilirlər.

Read the rest of this entry »Baxış: 2234

“İdrak məktəbi” təhsil mərkəzi

            “Mini məktəb” proqramına

Distant təhsilə keçən I-IV sinif şagirdlərin  qəbulunu elan edir.

Dərslər gibrid formatda- üzbəüz və on-layın, of-layin formatda keçirilir.

• Dərslər  hər bir şagirdin inkişaf səviyyəsinə   uyğun dövlət proqramına əsasən tərtib edilən personal proqramla tədris ediləcək.
• Şagirdlərin   düşüncə tərzlərini, sosial və emosional idraklarının inkişafı üçün  ən qabaqcıl pedaqoji texnologiya- konstruktiv təlim texnologiyasından istifadə ediləcək.
• Hər bir şagirdin  inkişafı ön, aralıq  və son testlərlə izlənəcək.
• Dövlət  proqramına əsasən kiçik və böyük summativlərə hazırlıq aparılacaq.
• Müəllimlə üzbəüz təlim 5-6 nəfərlik kiçik qruplarda , başqa qruplarla təmassız şəraitdə keçiriləcək.

Read the rest of this entry »Baxış: 1580

Fatma xanım Bunyatova

TƏKLİFLƏR.

 ARTPl  hazırladığı təkliflər paketində dünyada inkişaf edilən proseslər əsasında  təhsilin aparılmasına iki ssenari təklif edib.  Burada təhsilin hansı formada aparılmasını, önəmli fənlərin   keçirilməsinə ayrılan saatların miqdarına  və proqramların dəyişdirilməsinə diqqət edilir, amma necə və nə cür? göstərilmir..

Bu təkliflərə əlavə olaraq əməli təkliflərimiz.

I. Dövlət məktəblərinin şagird yükünü azaltmaq.

1. Təhsil qanununda  son dəyişikliyə əsasən  ümumi təhsil pilləsi üzrə ibtidai təhsil səviyyəsində təhsil almanın əyani forması sırasına sərbəst (eksternat) təhsil forması daxil edilib. Məktəbin şagird yükünü azaltmaq üçün sərbəst təhsilin hüquqi əsasları tezliklə hazırlansın və buna əsasən dünya təcrübəsindən bəhrələnərək  “mini məktəblər”, “ailə məktəbləri”. “alternativ məktəblər”  kimi qurumlarda  ibtidai məktəb şagirdləri kiçik qruplarda öz təhsillərini davam etsinlər.
2. Eksternat formasında təhsil alan natamam orta məktəb şagirdlərinin verməli olduqları imtahanlara nəzər salmaq və ən vacib olan fənləri saxlamaq.

Read the rest of this entry »Baxış: 2161