Archive for the ‘Resurslar’ Category

            SMART Təhsilin və SMART Rəqamsal proqramlarının

                                           anlamı nədir?

1. Dünyanın istənilən nöqtəsindən bilik kontentinə girib keyfiyyətli bilik almaq – SMART təhsildir.
2. SMART təhsil təlim prosesini, metod və texnologiyaların modernləşdirmə prosesinin konsepsiyasıdır.
3. SMART təhsil proqramları ənənəvi təlim proqramlarının rəqamsal restruksasiyası.
4. SMART Azərbaycan dili rəqəmsal proqramları təbii və süni idrak mexanizmləri ilə qurulan –“Tamlıq və qeyri səlis Azərbaycan dili”  TQSAD proqram  modelı əsasında qurulmuşdur.
5. SMART təhsilin –SMART rəqəmsal proqramları- proqramın istənilən nöqtəsindən istənilən biliyi  interqrativ olaraq tam bir şəkildə  əldə edilərək öyrənilməsi  deməkdir
6. “SMART Azərbaycan dili” rəqəmsal proqramlarının məqsədi şagirdlərin öyrənmə mühitində öz təfəkkür  bacarıqlarını inkişaf etdirərək biliklərini yaradıb qurmasıdır.

Baxış: 1576

Fatma xanım Bunyatova

Məktəblərin pandemiya ilə əlaqədar bağlanması və vəziyyətdən çıxış yolu kimi  internet araclarından istifadə edərək şagirdlərə uzaqdan təlim vermək təhsilin inkişafını yeni bir müstəviyə internet və  onun aracları üzərinə keçirmişdi.

Aydındır ki yaxın perspektivdə gibrid formatlı üz-üzə və on-layın, of-layın – on-layın təlimləri  təhsilin aparıcı forması kimi qalacaqdır. Lakin bu təhsil formatlarında tətbiq edilən ənənəvi təlim yanaşmaları   tam şəkildə işləmədiyini və dəyişilməyə labud olmasını teledərslərdə görmüş olduq. Bu yaranmış uyğunsuzluğu aradan götürmək üçün əsas diqqət ancaq çox saylı internet qurğularından istifadə edilməsində görüldüyü üçün bütün diqqət müəllimlərin bu araclarla işləmək bacarığına yiyələnməsinə yönəlibdir.  Lakin yaranmış situasiyaya bir az dərindən baxanda müəllimin ənənəvi bacarığı distant təlimdə yer almadığını görmək olur və perspektivdə müəllimlərin öz təlim bacarıqlarının dəyişdirməsi labuddur. Müəllim öz təlim bacarıqlarını dəyişəndə bu dəyişmə də öz tərəfindən distant təlimin gedişatını dəyişdirir.

Perspektivdə distant təlimdə nə dəyişilməlidir, müəllımlər hansı yeni bacarıqlara yiyələnməlidirlər?

Gözlənilən dəyişiklik 4 istiqamətdə olacaqdır:

1.Təlim məqsədi dəyişəcəkdir.                                           

  Öyrətmə məqsədi daşıyan fəal təlim uzaqdan aparılan təlimdə özünü doğrultmur. Bütün dünyanın biliklərini şagirdlərə vermək olmaz. Amma onları bu biliklərin öyrənmə yollarına,  bu bilikləri həyatı biliklərə  çevirərək yaşam tərzində tətbiq etmə bacarığına   yiyələndirmək  olar.   Məhz buna görə də ənənəvi öyrətmə texnologiyası  distant  təlimdə öyrənmə texnologiyası ilə sintez edilməlidir.  Müəllim öyrətmə ilə öyrənmənin  arasındakı balansı 40-60% arasında etməlidır. Müəllimin məqsədi şagirdlərdə  verilənlərin  mənimsəmə bacarıqlarınin formalaşması ilə yanaşı onlarda verilmişlərdən  öz biliklərini qurma bacarıqılarının   yaradılması olacaqdır.

Distant təlimin məqsədi öyrətmə-öyrənmə olacaqdır.

2. Fənn biliklərinin kontenti və onların quruluşu yeniləşəcəkdir.

Fənn biliklərinin kontentindən nə yeniləşəcəkdir?

• Fənn biliklərinin məzmununda seçim edilməli  və ikinci , üçüncü dərəcəli biliklər kontentdən çıxarılmalıdır.

 Vacib şərt: 100 bilik  daşıyıcısı olmaqdansa,   yüz bilik yaratma əməllərin sahibi olasan..

• Təbii və  süni idrakın hərəkət mexanizmlərindən istifadə edərək  fənn bilikləri çözülüb invariant və dəyişən biliklərə ayrılacaq  və nömrələnəcəkdi. Ayrılmış və nömrələnmiş  biliklər tamlıq sxemində, tam bir şəkildə koordinat şəbəkəsində qurulacaqdır. Şəbəkənin bilik  yuvaları  hər tədris ili yeni biliklərlə genişlənəcəkdir. Məsələn: Azərbaycan dili fənn biliklərinin tamlıq sxemi fonetika, leksika, morfologiya və sintaksisə aid olan biliklərdən ibarətdir. Hər tədris ilində 1-1X siniflərə kimi sxemdə ki bilik yuvalarına yeni biliklər yerləşdirilir.  Bu daxili genişlənmədə biliklər idrakın inkişaf səviyyələrinə uyğun olaraq tək bir bilik vahidi kimi yox bir-biri ilə əlaqəli tətbiq, təhlil edilib öyrənilir və operasional əməllərdən keçirilərək keyfiyyətcə yeni bir biliyə çevrilirlər.

Read the rest of this entry »Baxış: 2216

Fatma xanım Bunyatova

2008- ci ildən qəbul olunan və bu günə kimi təlim prosesində tətbiq olunan kurikulum proqramları dövlət tərəfindən dəstəkləndiyi üçün dayanıqlı təhsil sisteminin işlək proqramıdır. Hər dörd ildən bir proqramlarda düzəlişlər aparılır, yenilənir və aşkarlanan çatışmamazlıq aradan götürülür. Lakin düzəlişlər kosmetik xarakterini daşıdığı üçün, o keyfiyyətcə  müsbət dəyişikliklər gətirmir. Buna səbəb isə  proqram biliklərinin özüldən məntiqsiz,  natamam bir sxemdə öyrətmə və bilik ötürmə yollarında qurulmasıdır.

COVİD-19 üz-bəüz təhsili ildırım surəti ilə dəyşdirərək distant təhsilə çevirdi. Təhsilin yeni forması yeni görümləri, yeni baxışlarları tələb edir. Köhnə proqram quruluşunda olan dərsliklərdəki bilikləri süni idrak modeli ilə yaradılan internet qurğularına köçürdüb şagirdlərdən onları əzbərləyib yadda saxlamaq, onları eyni müstəvidə tətbiq etmək kimi tələblər artıq effektsizdi. Fənn proqramları yüksək texnologiyalar əsasında qurulan internet qurğularına  adekvat olaraq elmi əsaslarla qurulmalıdı.

Bu  problemin həll yollarından biri kimi  Alternativ “Tamlıq və qeyri səlis Azərbaycan dili”  Rəqəmsal proqramıdır. Bu proqramı Azərbaycanda dayanıqlı təhsil sisteminin elmi əsaslarla transformasiyasına (köklü dəyişikliyə) atılan ilk addım  kimi  qiymətləndirmək olar. Proqram Jan Piajenin təbii idrak  və Lütfi Zadənin süni idak nəzəriyyələri əsasında qurulmuşdu. Bu proqramı Azərbaycanda dayanıqlı təhsil sisteminin elmi əsaslarla transformasiyasına (köklü dəyişikliyə) atılan ilk addımlardan biri  kimi  dəyərləndirmək olar

Read the rest of this entry »Baxış: 2062

Fatma xanım Bunyatova

Bakının  T. Həsənov adına 23 nömrəli eksperimental məktəbində “Öyrətmədən öyrənməyə keçid” layihəsinin ikinci ilində məqsəd müəllimlərin  “Biliklərin tamlıq və qeyri səlis modelləşdirmə  — BTQSM texnologiyası ilə yaradılan  «Tamlıq və qeyri səlis Azərbaycan dili” proqramları ilə sərbəst olaraq konstruktiv dərsin dizaynını etmək, yaradıcı tapşırıqları hazırlamaq, onları qiymətləndirmək, şagirdlərin komandada təlim fəaliyyətlərinin çox strukturlu qurmaq ilə yanaşı şagirdlərin idraklarının inkişaf yolunu izləmək idi. Alternativ proqramda  diqqət şagirdlərin yazılı və şifahi nizamlı nitqlərinin inkişafına yönəldilmişdi. Bu inkişaf  şagirdlərin anlamlı təlim fəaliyyətində, bilmədikləri, başa düşmşdikləri hər bir  sözün mənasını, anlamını ortalığa çıxartmaq və onu suallaşdırıb aydın etmək istiqamətində gedir. Sual vermə və  sualları cavablandırmaq  bacarığı  vacib dil qabiliyyətlərindən  Read the rest of this entry »Baxış: 1523

Təlimatlı təlim

Fatma xanım Bunyatova

 

«Öyrətmədən öyrənmə keçid» layihəsinin tədris prosesində tətbiq olunmasının ikinci ilinin  ortalarında iki müəllim layihəyə qoşulmaq istədiklərini bildirdilər. Layihə iştirakçılarının çox irəlidə olduqlarını nəzərə alaraq bu müəllimlərlə dərs zamanı intensiv olaraq təlimatlı təlim keçirildi.

Nədir təlimatlı təlim?

Təlimatlı təlimdə dərs zamanı müəllim ona göstərilən və öyrədilən formada dərs keçir. Bu forma xüsusi olaraq intensiv təlimə hazırlanmış “4 fəaliyyətli konstruktiv təlimdir”.  “4 fəaliyyətli konstruktiv təlimdə” hər bir fəaliyyətin məzmunu, müəllim və şagirdlərin bu fəaliyyətdə görəcək işlərin açıqlaması ilə yanaşı müəllimin və şagirdlərin gördükləri işin nəticəsi  nədən ibarət olduğu da göstərilibdir.  Dərsdə alınan nəticə yerində müzakirə edilərək korrektə edilir.

Təlimatlı dərsdə müəllim öncə komandalarda şagirdlərin təlim fəaliyyətini qurmağa öyrənir, və sinfin idarə edilməsi yollarını əyani şəkildə izləyir. Təlimatlı təlimdə, abstrakt yox real idarə etmə hərəkətlərin mənası açıqlandığı, bu hərəkətlərin işləkliyini real göründüyü üçün təlimin müəllimlər üçün keyfiyyət dərəcəsi yüksək olur.

2 sinifdə Mustafayeva Ş. Apardığı təlimatlı dərsdən fraqmentlər.

Mövzu “Odunçunun səhvi”

1-ci fəaliyyət mövzunun mənasının, məğzinin açılması idı. Bunun üçün müəllim Read the rest of this entry »Baxış: 1666

 Bakı şəhəri 23 №-li tam orta məktəbinin ibtidai sinif müəllimi

Taliyə Nəbiyevanın “Öyrətmədən öyrənməyə keçid»

layihəsi çərçivəsində  2-ci sinifdə nümayiş dərsi.

               Mövzu  “Şir və siçan”

Dərsin məqsədi:

-şagirdlərin şifahi və yazılı nitqlərini inkişaf etdirmək;

-şagirdlərin təxəyyüllərində  təmsil  surətlərinin yaradılması;

— komandada bir- birilərinə köməklik etmək bacarığını inkişaf etdirmək;

Dərsi öyrəniləcək   mövzunu  adını elan edəndən sonra şagirdlərin təxəyyüllərində “təmsil” obrazının yaranması üçün onların şeir, nağıl və hekayə haqqında biliklərini üzə çıxartmaq üçün sinfə sual verirəm. Read the rest of this entry »Baxış: 2055

Fatma khanim Bynyatova

Intellect school  Azerbaijan

fatmaxanum@rambler.ru

  Gulbala Salamov

Hacettepe University, Turkey

 g.salamov@gmail.com

 

Abstract  Rapid development of technology requires high intellectual and social skills from the growing generation. But it is impossible to acquire these skills mastered at school. One of the reasons is that the system requires only acquiring knowledge. Acquisition is the elementary level of cognitive activity, and even though ICT is used in this structure, high-level cognitive skills are not formed in students’ minds. ICT is based on the artificial cognition, and the content of the knowledge is constructed illogically i.e. from its parts to the whole content.Artificial intelligence was created by Lutfi-Zadeh. Piaget worked on the human beings’ ability of constructing cognitive skills in the cognitive theory. In order to form high level cognitive abilities in students’ minds, the model of artificial cognition and the model of natural cognition should be modeled and the knowledge should be placed logically in IFMK i.e. inthe model integrity and fuzzy model.

Biliklərin tamlıq məntiqi və qeyri səlis modellinin  modelləşdirmə texnologiyası

Abstrakt.Texnologiyanın surətlə inkişafı ənənəvi təhsil yanaşmalarında böyüyən nəslin əldə etdiyi bacarıqları bu inkişafı təmin etmir. Tələb olunan bacarıqlar isə: təhlil etmə, yaratma, biliyi bir səviyyədən o biri səviyyəyə çevirmə, biliklər üzrə əməllərin aparılması, komandada işləmək, məsuliyyətli olmaq bir sözlə yüksək intellektual və sosial bacarıqlardı. Lakin bu bacarıqlara böyüyən nəsil ənənəvi  təlim prosesində,  və təmasda olduğu biliklərin məzmun quruluşunda  yiyələnə bilmir. Bunun ən başlıca səbəbindən  biri biliklərin mənimsəmə məqsədi daşıyan quruluşudur.  Mənimsəmə idrak fəaliyyətinin ibtidai səviyyəsidir, və ona görə də bu quruluşda İKT bütün resurslarından istifadə edilsə də şagirdlərdə  yüksək idrakı bacarıqlar formalaşa  bilmir. Bu ondan irəli gəlir ki İKT süni idrak üzərində qurulub, biliklərin məzmunu isə əsrlər boyu ənənəyə uyğun  məntiqsiz halda  illərlə hissədən tama çıxmaqla qurulubdur.

Süni idrak nəzəriyyəsini Lütfi-Zadə yaratmışdır (1). Piaje isə   idrak nəzəriyyəsində- insanın təbii düşünmə yolunu və bu yolda idraki bacarıqlarının qurulması yollarını göstərmişdir (2) , amma fərqli dillərdə. Piaje psixoloji , Lütfi Sadə isə riyazi dildə.

Əgər biz insanın düşünmə yolunu Piajenin tamlıq məntiqi ilə modelləşdirib , onda izomorf olaraq bilikləri modelləşdirsək , onda alınan modeldə  təbii idrakın-düşünmə yolu  süni idrakın  düşünmə yolu ilə qurulan biliklərlə üst-üstə düşə bilər. Bu tamlıq və qeyri səlis modeldə olan biliklərlə təlim zamanı çalışan hər bir fərd öz düşüncə yoluna uyğun  qurulan biliklərlə təmasda olanda o həm düşüncə yolunu qurur həmdə ona adekvat olaraq bilik strukturlarını yaradır.

https://www.researchgate.net/publication/329561725_Technology_of_modeling_of_integrity_and_fuzzy_model_of_knowledge_-_IFMK

Baxış: 1151

Eğitimde Bütünlük ve Bulanık Mantığın Uygulanması

¹ Fatma khanim Bunyatova

«İntellect school-İdrak mektebi” Baku

    ² Sudaba Hasanova

Ortaokul No 23, Baku, Azerbaijan

Abstract:Azerbaycanda egitim mufradatinin  amaci kazanilan bilgilerin uygulanmasidir ve bu amaca tam olarak bulasilmamaktadir. Teknolojinin hizli gelisimi sirasinda, bireyler

sadece bilgiyi hatirlamak için deyil, ayni zamanda onu yaratmak, deyistirmek ve analiz etmek icin daha yüksek bilissel becerilere ehtiyac duyar.Bu  kosullari yerine getirmek için ilk Read the rest of this entry »Baxış: 3237

Nazim Gardashov
Deputy Director

High school 149 Xazar distrasct Baku

Abstract: At the beginning of the 21st century, educational system in Azerbaijan was reconstructed and
modernized. The usage of innovative teaching technologies, ICT and pedagogical technologies, the application
of active, project, problem and constructive teaching are considered one of the essential issues. New pedagogical
studies should be carried out in order to solve these problems and to find out their being effective. In the
traditional way of teaching which was applied for centuries, the teacher was required to transfer knowledge and
the students were required to remember and apply their knowledge properly.The traditional way of teaching was
based on pragmatism — one of trends of the education philosophy ie. the teacher was in the center of the
teaching process, the pupils were acquiring knowledge passively, teacher-student relations were like subjectobject.
Therefore, it is right to abandon traditional way of teaching completely because it is a teaching theory and in this
teaching process which is based on theory mental skills of cognition such Read the rest of this entry »Baxış: 1758

Фатма ханум Бунятова

Этот урок  проведен мною  по предложению  директора  школы №23 г. Баку  Юлии Керимовой. По словам директора, она  теоретически знакома с идеями  конструктивизма, а практически нет.  Было предложено провести несколько открытых уроков в старших классах  и показать, как? каким образом,  при каких условиях и обстоятельствах ?  происходит  рождение в  мышлении   учащихся  новых знаний в конструктивной среде обучения.

Первый урок был проведен в 7 классе по русскому языку.

Тема урока была  «Союз» .Эта тема изучалась учащимися на протяжении многих лет без логической связки , отрывисто друг от друга.

Цель урока была показать,  как учащиеся конструктивно  в интерактивной форме обсуждения,  имеющиеся свои знания преобразовывают в качественно новые и строят свои знания. Read the rest of this entry »Baxış: 2198