İDRAK MƏKTƏBİ

 Fatmaxanım Bunyatova

3 sinif materialından 7-ci sinif materialına necə keçid etmək olur?

Deyə bilərsiniz ki 3-cü sinif şagirdlərinin bilikləri hara  7 sinifin bilikləri hara? Bu biliklərin  arasında nə  qədər fərq vardır!

Haqlısınız!  Amma, yaddaşa, mənimsəməyə istiqamətlənən dərs quruluşunda.

Təfəkkükürə istiqamətlənəndə isə buna çox sadə bir məntiqi keçidlə  nail olunur. Hansıdır bu keçid?

3-cü sinifdə (bunu 4-5-ci siniflərdə də etmək olar) şagirdlərə belə bir misal təqdim olunur:

8+5=13     

S:  Bu misalın ədədlərinin yerini dəyişdirsəniz bu  dəyişdirmədə nə baş verir?

C:   8+5=13 — cavab dəyişmir.

S: Əgər əməlləri  tərsinə dəyişsək  onda nə alınır?

(bu sual adətən şagirdləri çaşdırır, duruxdurur. Müəllim  belə halda sualı bir az cavaba yaxın qoymalıdır, yəni  əgər “+” toplama işarəsidirsə onda onun tərsi hansıdır? və s. Şagirdlərdə müzakirələrdən sonra belə bir anlam yaranır:

“+” əməlin tərsi   “–“  əməlidir.  Əməli dəyişəndə cavab dəyişir;

S: Bəs onda “x” əməlinin tərsi hansı əməldir ? Bu sualın  cavabı tez alındı, çünki şagird təfəkkürü  eynilikdən çıxış edərək belə bir qənaətə gəlir:

—       “x “ əməlinin tərsi “:” əməlidir.

Tapşırıq:  Verilən misallarda ədədləri hərf işarəsi ilə dəyişdirin    (a, b, c, m, n)

8+5=13          13-5=8             8×5=40               40:5=8

Dəyişmələr belə alındı:

8+5=13          13-5=8             8×5=40                     40:5=8

a+b=c             c-b =a               a x b =a x b              ab:b=a

Şagirdlərin izahatı dinlənilir. Müəllim şagirdlərin diqqətini a x b =a x b  misalına çəkir  və burada kiçik bir şərh verərək bu yazılışın düzgün variantını göstərir.

a x b= ab.

Müəllimin istiqamətverici tapşırığı:

— özünüz bu misallara  uyğun misallar fikirləşib çevirmə edin. Hər bir şagird öz riyazi təxəyyülündən çıxış edərək misal fikirləşib yazır. Misallar dinlənilib əsaslanandırılandan sonra onların qarşısına belə bir sual qoyulur:

S:  Əyər  ab:b=a olanda,  onda 3ab:b necə olar?

Burada şagirdlərin diqqətləri  araşdırmaya yönəlir:

Əgər  40:5=8=8×5 :5=8, onda  ab:b=a   olursa,  3ab:b=3a , olmalıdır, cünki  ab:b=a  olur 3 isə qalır, dəyişmir.

Məsələn 7ab:b=7a;      10ab:a=10b   və s.( Burada müəllimin kiçik bir şərhi  olmalıdır: hər bir ədədin, ifadənin  özündə 1 vardır, onu biz heç vaxt yazmırıq 10ab :1 a=10b və   yer dəyişmə üsulu ilə  şagirdlərin yaratdıqları bilikləri nizama salır).

Şagirdlərə təfəkkürlərində  bu anlamı möhkəmləndirmək üçün  bir neçə misallar fikirləşib yazmaq təklif olunur.

Hər bir komanda üzvləri öz misallarını şərh edəndə onun  əsaslanmasını deyərək fikrini möhkəmləndirir və əgər  buraxılmış səhvləri olursa onları özləri düzəldib şərh etmək bacarığına yiyələnirlər.

Bu ardıcıllıqla 3a*b  misalının həlli yolunu  a*b =ab  misalının müzakirə etməklə başlayırıq. Suallar belə qoyulur:

Əgər a*b=ab , onda 3a*b necə olur? Bu misalda öncəsindən fərqli nə vardı? Fərqi tapandan sonra   cavab deyilir:

—      3a*b=3ab , çünki  a –nın  qarşısında 1 vardır və buna görədə   3 vururuq birə  cavab olur  3ab.

—      S: Bəs 5a x4b necə olar? Cavabınızı əsaslandırın.

—      C:   20ab  ,  cavabı belə aldım:  a vururam b edir ab ; 4x 5 =20;  20ab

—      Beləliklə şagird təfəkkürü məntiqi şərtlərə əsaslanaraq öz biliklərini  yeni formaya salaraq yeni biliklərini yaradır.

Eyni təfəkkür yolu ilə 3a+4a =, 7a-4a  misalların anlayışı qurulur. Bu yolu möhkəmləndirmək  üçün onlara belə bir misal verilir:

10ab-b= misalının cavabı necə olar? Cavabınızı şərh edin.

Şərhlər bir neçə cür olur, amma müəllim onlara qiymət verməməli onları müqayisəyə çıxardaraq əsaslandırmasını istəməlidir. Əsaslanmalar müzakirə ediləndən sonra  ən düz gün əsasdan çıxarılan cavabda  dayanılır 10ab-b=10ab-b çünki……..

Və nəticə etibarı ilə qeyd etmək istəyirəm ki 3-cü sinif şagirdlərinin məntiqi dəyişdirmə əməlindən istifadə edərək  ədədləri hərflərlə etdikdə nə alındı?

1-si — şagirdlər keçdikləri əməllərin tamlıq sxemində  ədədləri hərflərlə dəyişdirərək ədədi ifadələri cəbri ifadələrə çevirdilər.

2-si- öz bildiklərini  yeni bir ifadə formasında tətbiq etdilər və onları yeni formaya salaraq yeni biliklər yaratdılar;

3-sü- onların qarşısindakı  məqsədə rəğmən qoyulan suallara öz riyazi görümlərindən çıxış edərək, misallar yaradaraq, yaratdıqları anlamı möhkəmləndirməyə və yeni biliyə çevirməyə çalışdılar.

4-sü- sualın quruluşu biliklərin bütün qatına şamil olunduğu üçün  hamının diqqəti bu quruluşda öz biliklərinin səviyyəsindən  çıxış edib  onu yeni bir çalarda işlətməkdə idi.

Və nəhayət onu qeyd etmək istərdim ki:

-müəllim proqram çərçivəsindən çıxmağa qorxmasın;

-biliyi hazır şəkildə şagirdlərə  ötürməsin;

-dərslərində faktoloji suallar yox, düşündürücü suallar  qoymağa çalışsın;

Onda o bilik ötürməyəcək, şagirdlərə bilik almaq yolunu öyrədəcək, onlarda biliklərini  ayrı-ayrı formalarda tətbiq etmək bacarığı  yaradacaq.

• Tweet
• Pin It

Baxış: 3663